Hội làng

Mấy ngày nay, tôi lên mạng xã hội. Vào trang riêng của xã nhà tôi, xã Dị Nậu, Thạch Thất, Hà Tây (cũ), hay còn gọi là làng Dị, làng Kẻ Núc, thấy các bạn ở quê chụp những tấm hình về công đoạn chuẩn bị làm đuốc, dựng đuốc. Đuốc ở đây là cây đuốc để đốt. Được bó bằng những cành rong, cành cấy. Kích thước khoảng chừng 2 người ôm. Bên ngoài thì buộc bằng phên nứa, lọai người ta vẫn dùng làm liếp che nhà xưởng. Vì bây giờ là tháng 5, bên đạo Thiên Chúa tổ chức lễ "tháng Đức Mẹ, tháng hoa Đức Mẹ", hay nói gọn là rước hoa. Trước tôi cũng nghe bà và các bà hàng xóm nói thêm là "rước Xăng Ti", thực sự khi đó tôi không hiểu nghĩa của từ này. Trong lần vô tình đọc một cuốn sách thì mới vỡ ra rước Xăng - Ti là một từ phiên âm theo tiếng Latin: Santissimo Corpus Domini. Ngầm hiểu là rước Đức Mẹ vào tháng 5 hàng năm. Và tháng 5 cũng là tháng mà hoa loa kèn nở rộ. Người ta hay trưng lên bàn thờ loài hoa này và hoa huệ trắng. Chắc có lẽ trong một bức tranh có hình ảnh bà Maria tay cầm nhành hoa huệ.
Ngày rước thì chuẩn bị các kiệu: kiệu hoa do các bà, các chị mặc áo dài, thắt đai xanh, đai đỏ bằng lụa khiêng. Kiệu ở trên trang hoàng đẹp đẽ, đèn, hoa rực rỡ, bên trong đặt mộy bức tượng bà Maria. Còn, kiệu gỗ nặng và cồng kềnh hơn, do thanh niên đang ở tuổi "vào làng" khiêng. Tuổi vào làng ở đây tức là đủ 18tuổi, họ giáo bên Dị Nậu hàng naem vào ngày mùng 4 Tết ÂL sẽ lấy danh sách "các anh em vào làng để làm nhiệm vụ". Tôi cũng đã vào làng, lễ mang lên chỉ là mấy lạng chè, vài quả cau để các bác pha nước uống trong lúc "họp họ" bầu ra ông trùm, ông từ, ông quản, các cô bà giáo lý viên. Khi đã vào làng rồi, mỗi đợt rước xách trong nhà thờ, nhà ai có tang ma thì phải chạy lên nhà thờ xem trên bảng thông báo mình có tên trong danh sách đi làm trong đám ma không. Đây chỉ là khiêng hòm đi chôn và trộn vữa trộn hồ cho họ hàng người quá cố xây mộ. Mải mê giải thích về "làng, họ, nghĩa vụ, nghĩa táng" mà suýt quên vấn đề chính, cái tật cố hữu của tôi. Kiệu gỗ do 12 thanh niên to khoẻ khiêng. Trước khi sắp đôi phải so vai với nhau, so vai bằng nhau thì thành một cặp, không bằng vai thì sẽ ko cân và nặng cho ông thấp hơn. Trong quá trình khiêng sẽ thay đổi nhau. Và kiệu gỗ luôn luôn đi ở cuối đoàn rước. Xuất phát sau mà cũng về sau nhất. Kiệu được sơn son thếp vàng rất trang nghiêm, và tôi có đi khiêng kiệu vài lần, nhưng vì quá tôn kính thần linh nên không dám ngó vào để xem bên trong có gì. Khi kiệu đi trong đám rước, thường là đi quanh ao và quanh nhà thờ. Cũng có lúc lễ lớn thì rước quanh làng. Đi dọc theo con đường từ trong nhà thờ theo lối nhà ông Đào đi ra Đồng Nội, men theo bờ lũy cũ, ra Cống Quán ở phía trại chăn nuôi cũ, đi ra chợ Cầu, theo đường lớn về Cái Cả rồi về tới nhà thờ. Vậy là hết một vòng đán rước. Nói thì nhanh nhưng đi đám rước cũng phải 2 tiếng đồng hồ mới xong. Như các cụ nói cũng ko sai "làm cỗ thì lâu, đưa dâu thì chóng". Chuẩn bị cho đám rước thì chuẩn bị trước cả chục ngày. Trước đây, bố tôi cũng từng phục vụ trong ban hành giáo, mặc dù ông không theo đạo nữa nhưng vẫn làm tròn trách nhiệm. Những ngày này tôi vẫn thường đi theo bố tôi lên nhà thờ. Phải treo cờ, treo đèn. Ngày trước, khi đó mỗi khi có rước là lại có một ông trong ban hành giáo đi tới từng nhà dân ở bên cạnh đường để "xin một bóng điện cho họ đi rước và nhờ các cô quét hộ cổng ngõ cho sạch sẽ". Vậy là các nhà cũng treo ra một bóng đèn cho sáng sủa. Trong đám rước thì cũng có một ban các ông xách các đèn Măng - Xông ( Manchon), ngày nay thì đèn sạc cho tiện, đỡ nóng nảy.. Bọn trẻ con chúng tôi, thằng nào hôm đấy tắm ao mà chơi trò ném bùn, nhỡ tay ném lên đường thì chỉ có mà phải đòn nát đít. Chỉ được tắm chứ không được ném bùn. Còn các xóm thi nhau làm cổng chào để nừng lễ. Xóm nào cũng đua nhau làm thật to, thật đẹp. Xóm nhà thờ phía trên làm một cổng ở hông cửa nhà thờ, chỗ nhà thằng Ánh. Đi xuống một đoạn, cổng nhà ông Bản, có một cổng. Xóm tôi thì làm trên nền giếng cũ, ngày nay chỗ đó đã làm một nhà thờ bằng mái tôn khá kiên cố. Ra xóm Đồng Nội, một cổng ở đầu nhà ông Tí Lạc, ra xa nữa, xóm Đồng Nội nhưng phân ra là xóm luỹ, chắc hẳn đây có luỹ tre. Cổng nào cũng to, cũng chăng đèn quả nhót, kết hoa, loa đài bật nhạc ầm ĩ. Đấy là lệ những đám rước hàng năm. Còn năm nào làm to ( 4 hay 5 năm mọt lần), thì sẽ tổ chức rước quanh làng, làm cả thảy 3 cây đuốc để đốt. Trẻ con chúng tôi thấy nói làm đuốc là kéo nhau đi xem đông lắm! Phần vì xem làm đuốc, phần vì đứng canh xem có đoạn tre nào "vừa mắt" là tìm cách lấy trộm về, gác bếp để nghỉ hè mang ra làm diều. Rong tre, nứa, thân cây tre là nguyên liệu chính của cây đuốc, bên ngoài vẽ các hình vằn vện cho huyền bí.Đuốc làm cả thảy 3 cây, một cây dựng ở ao nhà thờ (ao họ), một cây dựng ao chùa, một cây dựng ở ao cống quán phía sau trại chăn nuôi cũ. Nếu bạn nào cùng trang lứa với tôi thì sẽ gọi bằng cái tên "ao đường hầm", vì nơi đây, lớp tuổi chúng tôi đi học về hay đi từ lò gạch, men xuống bờ ruộng để đi về qua con đừơng này, cây cối um tùm, đi dưới tán cây như thể trong hầm nên gọi "đường hầm" là vậy. Nhưng đôi khi cũng bị bọn Bờ Đa chặn đầu đánh, chúng tôi thì không sợ, bị chặn cũng bẻ gậy, nhặt đá, lấy nỏ cao su ra bắn như ở nhà. Thành ra riết rồi không biết sợ là gì nữa. Đuốc này lúc làm xong, dựng lên cũng kỳ công. Trước đó, phải có mấy ông đóng cọc trước để lấy chỗ cố định đặt đuốc. Thường là đóng bằng cây bạch đàn và gia cố xung quanh bằng các gộc tre già. Khi dựng được thì trẻ con xúm đen xúm đỏ để xem, mang trống ra để đánh cổ vũ. Chỉ đánh đc mấy cái đầu, xong thì trẻ con mạnh thằng nào thằng nấy gõ, không ra nhịp ra phách gì cả. Chẳng làm được việc gì đâu nhưng cứ dô ta cho oai, thấy người ta kéo dây cũng bám vào như thể ta đây cũng được việc lắm! Người ta nói "Đông như xem hội" cũng phải. Vì thực ra làng tôi chẳng có hội hè gì cả. Chỉ có 5,7 năm mới lại có "Đám tháng 2" ngoài làng, và "rước hoa" tháng Đức Mẹ trong giáo. Tổ chức rước, làm hội, đâu đâu cũng thấy đập niêu, bắt lợn, ngoài ao cá bác hồ thì "thổi cơm thi + bắt vịt". Thổi cơm thì thì tương đối nhàm. Chỉ có đi thuyền, đốt lửa bằng bã mía, nấu cơm bằng niêu đất. Giải thưởng ngoài mấy chục nghìn thì được khuyến mại thêm "một cặp vé đi nghỉ mát đặc biệt ở Gò Mả Lẻ", nghe thấy đã rụng rời hết chân tay. Bắt vịt là vui hơn cả, trời tháng 3, cái rét nàng Bân lạnh hơn bao giờ hết, vậy mà thanh niên, trai tráng vẫn cứ cởi trần trùng trục, nhảy ùm ùn xuống ao để đuổi bắt 2 con vịt. Phần thưởng cũng chính là những con vịt gầy trơ xương đấy. Vậy mà cũng về nhà thịt, kết hợp với bánh rợm, tì tì các bà gói trước đó và mua bia ăn mừng như trúng xổ số. Miễn sao vui là được, các thứ khác kệ. Có câu "Vui xem hát, nhạt xem bơi" là thế
Lúc đốt đuốc là lúc vui và được chờ đón hơn cả. Đầu ngọn đuốc làm bằng các cành rong nhỏ, ken thêm ít rơm cho dễ bắt lửa. Châm lửa đốt bằng một con rối (dân Kẻ Núc nhà tôi gọi "bố rối"), con rối bện bằng rơm, chân mang giày da, mặc quần áo sơ vin, đội thêm cái mũ le, trông thật "ngầu" làm sao. Cánh tay chĩa lên đuốc thì buộc cái hoả hồng, châm lửa ở cái hoả hồng này rồi kéo lên đốt đuốc. Mặc dù tính toán rất kỹ khoảng cách nhưng cũng có năm phải một ông trèo lên châm lửa vì bố rối không chạm tới. Trong thân cây đuốc cũng bỏ thêm những chai xăng nhỏ cho bùng lửa những khi chai xăng vỡ ra. Ngày trứơc, chưa có cây xăng như bây giờ, mỗi lần có lễ là ông bán xăng dạo trên cái xe Simson đỏ, ông này người ở Phùng, bán được nhiều hàng hơn cả. Nhà thờ mua xăng để bỏ vào đuốc, để châm vào đèn manchon, trẻ con thằng nào đốt hoả hồng thì cũng chạy lên đây xin xăng. Hoả hồng của trẻ con chỉ là cái ống bơ buộc bằng dây thép ở đầu que tre, trong nhét giẻ, tẩm xăng và đốt, đốt cả đêm cũng không tàn hết cái giẻ. Đuốc cháy thì lũ trẻ con chúng tôi vỗ tay, hò hét không ngớt. Rồi cũng chỉ trỏ bình phẩm về cây đuốc như mấy thằng cụ non, đại loại vẫn chỉ có các câu nói:" Đuốc trong mình bó bằng rong nên cháy nỏ, ngoài làng toàn rơm với mùn cưa nên xem chán òm, tí là hết..".
- "Mầy chả nghe nào, ở ngoài ý người ta là đuốc phụ nên bó thế thôi, trong mình là chính thì phải làm kỹ hơn"- một thằng tỏ vẻ, hiểu biết hơn nói.
- "Cái này mà cho nồi cơm hay bỏ khoai lên.nướng phải được mới chục nồi" dần dần câu chuyện bị loãng của những câu nói như thế, mồm nói nhưng mắt vẫn dán lên cây đuốc đang cháy phừng phừng giữa ao.
Chen giữa tiếng la hét thì thỉnh thoảng cũng có tiếng "ồ" lên khi những chai xăng trong đuốc vỡ ra, đuốc cháy mạnh hơn. Rồi không khí buổi lễ cũng loãng dần theo phần đang cháy còn lại của cây đuốc. Thường thì cây đuốc cháy đến tận sáng hôm sau. , đám thanh niên choai choai thì thường ngồi tới sáng để xem đuốc. Thực ra xem thì ít, tập tành hút thuốc lào, uống rượu, bình phẩm chuyện ngoài lề là nhiều.
Quay trở lại đám rước, đám rước đi quanh làng được tổ chức rất quy củ, theo hàng lối chỉnh tề, mọi thứ phải thật đẹp, thật lung linh. Nhưng cách nay mấy năm, khi đó tôi còn ở nhà, cũng có vụ lùm xùm khi trong đám rước bên công giáo có cả kiệu Bác Hồ. Sau này sự thể ra sao thì tôi không rõ nữa. Đám rước vui nhất có lẽ chỉ nhìn vào kiệu gỗ và đám vòng trống. Kiệu gỗ có mấy ông mới lên lão mặc áo dài, đóng khăn gõ đi thong thả xung quanh phường kèn bát âm. Có ông Toàn thổi sáo, ông Thuận thì kéo đàn nhị cò cưa kí cưa, nghe thảm não biết bao. Có thanh niên trong đám khiêng kiệu cầm tán, che lọng cho kiệu. Như nói ở trên, người xem đông hơn cả là xem vòng trống. Lý do vì sao gọi là vòng trống thì tôi chẳng dám giải thích. Thiếu căn cứ nên không dám giải thích láo. Chỉ có thể thấy gần giống với đoàn lân của nguời miền Nam. Khi tôi còn nhỏ, được tham gia vòng trống là cả một sự tự hào của đứa trẻ. Sau khi chọn nhân sự cho đội vòng trống thì bắt đầu tập luyện, tập tại nhà ông Liên dưới Cái Cả. Tối nào cũng tập. Tập các địeu nhảy, cầm cờ, cầm kiếm và cả các nhóm đánh trống. Đi theo đội hình ra làm sao??? Tớii ngày rước, thằng nào cũng đội cái mũ ca nô đỏ, chân được quấn một mảnh xà cạp đỏ nhìn không khác lính khố xanh, khố đỏ ngày xưa. Cứ có hiệu lệnh trống, còi của người thủ hiệu như đã tập là nhảy múa. Ông thủ hiệu mặc bộ đồ khác hẳn trong nhóm. Đội thêm cái nón mê, đeo kính râm, bôi nhọ nồi để ra ria mép kiểu ngạnh trê. Tay cầm dùi trống, trống cái được đặt trên xe đẩy đi. Khi đánh trống cũng phải làm điệu, múa dạo mấy vòng, đổi tay liên tục, uốn éo người, nhô lên nhô xuống, mắt liếc ngang liếc dọc. Tay chống nạnh rồi mới gõ trống. Rồi lại cứ múa và thay đổi như vậy. Tiếng trống tùng...tùng...tùng nổi lên. phía sau, tiếng chiêng đáp lại nhịp nhàng tổng..bu...lu...tổng...bu...lu. đông người xem hơn cả là khi trong đâm vòng trống vừa nhảy vừa có 2 ông múa lửa. Múa lửa ở đây là cây tre dài chừng 3m, 2 đầu buộc 2 nắn giẻ, mỗi lần múa lửa là đổ xăng đốt. Người múa phải khéo và khoẻ tay, múa xoay vòng cây gậy như Tôn Ngộ Không. Trẻ con chạy theo hò hét ầm ĩ, các bà các chị thì vừa xem vừa run vì sợ khua trúng mình. Chú Tất tôi khi trước cũng hay đảm nhận vai trò múa lửa này, nay cho tôi làm chẵ chắn tôi xin chịu.
Bài này tôi đặt tên là "hội làng" cho...oai. chứ thực ra làng tôi chẳng có hội hè gì, cả đời đi xem hội thiên hạ. Bé tí đã sang Canh xem hội vật, lớn tí nữa thì đi bộ đi hội chùa Thầy, chùa Tây Phương. Lớn lên, thấy làng mình mở đám, mở rước. Lúc này lại háo hức kiểu khác, đi đàn đúm cùng bạn bè đi chơi, đi bắn cù, đi ngắm gái, đi đánh nhau. Trong các đám hội, trai làng Dị và trai làng Canh đánh nhau là chuyện thường, đến ngày dưng còn tối nào cũng choảng nhau. Cách nay hơn chục năm, làng Dị và làng Canh đánh nhau liên tục, chẳng tối nào là không nghe thấy tiếng hô hoán, tiếng chạy xe thoát thân, người chạy ầm ầm. Hôm sau nghe tin thằng này đj viện, thằng kia bị chém khâu mấy mũi là chuyện thường. Đi chơi đám hội có cái ác này, nếu mang theo cây gậy để giữ mình, phòng thân thì khác nào bảo chúng mày ra đây mà đánh nhau với ông. Như thế thì chưa ra tới cửa đình đã toác đầu. Thôi thì các cậu lại có trò khác, thủ trong mình vài hòn đá hay con dao bấm. Hoặc để sẵn gậy, gạch lục ở chỗ nào đó gần gần. Nghe ở đâu ồn ào là cả đám xô đến, không bận gì đến mình cũng nhảy vào đánh hoi. Đòn hội chợ, phang tứ tung, chả phải đầu cũng phải tai, thậm chí đem xe máy người ta ra đập tan tành. Có năm nào, trong đám có một tay người Canh Nậu bị thanh niên Dị đánh đứt gân chân, tửơng đâu không sống nổi. Sau đấy còn trả đũa nhau liên tục. Nhưng trai làng này vẫn cứ sang làng kia đi hội, đi chơi, đi tán gái mà chẳng biết hãi. Chẳng biết bây giờ, bây giờ ở đây là năm 2015 này, ra sao nữa, có như chúng tôi khi trước không.?
Khởi viết từ ngày 01.05.2015, tới hôm nay, 20.05.2015 mới lại ngồi vào viết tiếp mấy dòng. Thì đám rước đã xong lâu, từ ngày 09.05 đã xong rồi. Có thể nay hội khác trước, làm đẹp và hoành tráng hơn trước. Tổ chức có quy củ hơn. Âu đó cũng là một cái mừng vì làng nước đổi mới đi lên. Các xóm cũng đua nhau tổ chức liên hoan, ăn uống cho bằng xóm trên xóm dưới. Chuyện tốn kém hay không thì thằng tôi chẳng dám nói, vui thì có vui. Nhưng ngẫm lại, đó có lẽ cũng là một phần ảnh hưởng của "một miếng giữa đàng" chăng? Làng xóm từ xưa nay vẫn vậy, vẫn chất phác, tần tảo. Khi có viêjc trong chòm xóm thì cứ làm thật hách, thật to. Hội phải ra hội, không chịu nửa vời kẻo mất mặt với xóm khác
SaiGon, 20.05.2015